GAD: Lęk a martwienie się

Zaburzenie lęku uogólnionego pierwszy raz dało o sobie znać w DSM- III w roku 1980, było zwane tzw. zaburzeniem przyjmującym formę rezydualną. Na przełomie mijających lat – zakres zaburzenia znacznie poszerzył swój wachlarz oraz znaczenie.

Obecnie lęk uogólniony a potocznie zwany GAD- wpisany jest do klasyfikacji medycznej pod postacią chorobową.

Na czym więc polega lęk uogólniony? :

• występuje przez okres co najmniej 6 miesięcy lęku oraz poczucia zagrożenia,
• poczucie zagrożenia oraz lęk nie odnoszą się do konkretnych sytuacji czy miejsc – w odróżnieniu do innych zaburzeń,
• lęk jest bliżej nieokreślony – przybiera formę silnego napięcia, któremu towarzyszy  nadmierne zamartwianie się o to, co może się wydarzyć np. w przyszłości,
• przy powyższym lęku istnieją objawy somatyczne – a więc bóle głowy, brzucha, czy też inne.

Pacjenci, u których rozpoznaje się GAD dość często skarżą się na nieustanne zmęczenie, bóle głowy, niepokój, bezsenność, problemy pokarmowe.

Żeby można było mówić o prawdopodobieństwie wystąpienia GAD-u lęk powinien być w ocenie pacjenta niemożliwy do kontroli.

Na czym polega martwienie  się?

• istotą martwienia się przez ludzi jest zdolność do generowania istniejących zagrożeń, możliwych do wystąpienia,
• „ martwienie się to uporczywy, powtarzalny, niekontrolowany w subiektywnym odczuciu, łańcuch myśli, który skupia się głównie na niepewności związanej z przyszłymi negatywnymi
• lub zagrażającymi wydarzeniami.  Jest on aktywnie i dobrowolnie generowany przez daną osobę. W myślach tych człowiek próbuje testować różne sposoby rozwiązania przewidywanych problemów, aby obniżyć lęk i uzyskać pewność. W rezultacie martwienia się wzrasta poczucie niepewności a lęk z czasem staje się coraz silniejszy, mimo pozornej jego redukcji (Beck i Clark, 2010). ”,
• treści martwienia zazwyczaj związane są z codziennym życiem – wydarzeniami, zadaniami dnia powszedniego,
• skoncentrowane jest na rzeczach pozornie błahych, jak i tych większych z punktu widzenia jednostki,
• martwienie zwykle jest odpowiedzią na tzw. intruzywną myśl – każdą myśl, która spontanicznie pojawia się w ludzkim umyśle,
• martwienie pełni funkcję unikania doznawanego lęku, którą ta myśl wywołała,
•  martwienie się jest procesem powszechnym.

Mówiąc o istniejącym zaburzeniu GAD – należy uwzględnić pewną specyficzność poznawczą ( warto zerknąć poniżej ):

Kategorie przekonań:   

Przekonania dotyczące ogólnego zagrożenia mówiące o prawdopodobieństwie i konsekwencjach dla bezpieczeństwa fizycznego i psychologicznego danej osoby i osób dla niej ważnych.

Przykładowe przekonanie:

Negatywne zdarzenia, które zagrażają moim celom życiowym z większym prawdopodobieństwem mogą się przytrafić właśnie mi. Negatywne zdarzenia są nagminne a świat jest nieprzewidywalny.

Kategorie przekonań:   

Osobista słabość /podatność (przekonania dotyczące bezradności i braku zasobów do poradzenia sobie).

Przykładowe przekonanie:

Jeśli wydarzy się coś złego to sobie nie poradzę. Nie mogę kontrolować tego, że coś mi się przydarzy.

Kategorie przekonań:   

Nietolerancja niepewności ( tu brak pewności tego co może się zadziać jest naprawdę  realnie trudny do zaakceptowania ).

Przykładowe przekonanie:

Niepewność jest nie do zaakceptowania, dlatego należy się przed nią zabezpieczyć. Jeśli uzyskam wszystkie informacje to lepiej poradzę sobie z nadchodzącymi wydarzeniami.

Przekonania kluczowe – to inaczej tzw. hipotezy na temat ukrytych mechanizmów psychologicznych (Pearson, 2006 ).

Wobec przekonań kluczowych warto jest mieć na względnie istotne informacje, by lepiej zgłębić temat:

• od dzieciństwa każdy z nas formułuje przekonanie dotyczące: siebie samego, innych ludzi i otoczenia,
• przekonania są podstawowe „głębokie”,
• często przekonania bywają „nieuświadomione”,
• ludzie uważają przekonania za prawdy dotyczące świata,
• przekonania kluczowe stanowią najgłębszy poziom przekonań – są dość trudne do zmiany,
• przekonania kluczowe można podzielić na grupy: dotyczące ja ( mnie samego ), innych ludzi i świata.

Poniżej umieszczam przekonania kluczowe – pacjentów z GAD – dotyczące własnej osoby, jak i innych osób:

Dotyczące Ja:

„Jestem bezradna.”

„Nie poradzę sobie.”

„Jestem osobą, która sobie nie radzi”

„Jestem wrażliwsza od innych.”

„Jestem słaba.”

„Jestem niewystarczająco kompetentna.”

 „Jestem nie dość dobra.”

 „Jestem nieidealna.”

Dotyczące innych i świata:

 „Inni  są krytyczni.”

 „Inni są nieodpowiedzialni.”

 „Inn niebezpieczni.”

 „Inni nieporadni.”

 „Świat jest niebezpieczny.”

 „Świat jest nieprzewidywalny.”

Prócz przekonań kluczowych istnieją jeszcze przekonania pośredniczące, o których warto jest wspomnieć nim zajmiemy się dalszym rozważaniem.

Przekonania pośredniczące – powstają one pod wpływem przekonań kluczowych. Ich celem jest zapobieganie aktywizacji przekonań kluczowych lub temu, że staną się one ewidentne ( Beck, 2011 ).

Do grupy przekonań pośredniczących zaliczamy:

• postawy,
• zasady rządzące życiem,
• założenia.

Przekonania pośredniczące (warunkowe, zasady) – przykłady:

 ”Jeżeli się coś robi, to trzeba robić wszystko najlepiej.”

„Jeżeli podejmuję jakieś działanie, to ktoś może uznać, że jestem nie dość dobra.”

„Jeżeli nie będę o siebie dbać to mogę się poważnie rozchorować.”

 „Jeżeli czuję strach to sobie nie poradzę.”

 „Jeżeli czuję strach to nie mogę odczuwać radości z życia”

 „Gdybym się nie martwiła byłabym nieostrożna i nieodpowiedzialna.”

„Jeżeli się martwię to jestem mniej zaniepokojona.”

 „Jeżeli pojawi się coś nieprzewidywalnego to, że się martwiłam mnie przed tym zabezpieczy.”

 „Jeżeli się martwię to robię coś by uniknąć problemu.”

„Jeśli będę się martwić za dużo to stracę kontrolę.”

 „Jeżeli będę się martwić/stresować się to będzie to dla mnie szkodliwe i niebezpieczne.”

„Jeżeli będę się martwić/stresować się to mogę zachorować od martwienia się.”

„Jeżeli będę się stresować to mogę zachorować na raka.”

„Jeśli człowiek się stresuje i martwi to organizm tego nie wytrzyma.”

 „Jeżeli będę zestresowana to będę miała słaba koncentrację i popełnię błąd.”

Zasady:

„Trzeba robić wszystko super, żeby ludzie mówili o nas pozytywnie.”

„Trzeba być idealnym, żeby pokazać ludziom.”

„Nie mogę zawieść innych.”

„Muszę wypełniać wszystkie swoje obowiązki.”

 „W życiu powinno wszystko wychodzić.”

„Nie można nie wiedzieć.”

 „Nic nie może się wymknąć spod kontroli.”

 „Nie można popełnić błędu.”

 „Strach jest nieprzyjemny i trzeba go unikać.”

„Trzeba monitorować myśli.”

 „Martwienie się pomaga uniknąć problemów w przyszłości.”

„Martwienie się pomaga w zaplanowaniu działania.”

 „Martwienie się pomaga w radzeniu sobie.”

 „Martwienie się świadczy o dobrych cechach charakteru.”

„Muszę być zawsze przygotowana.”

„Tylko nieodpowiedzialni ludzie pozwalają sobie na nieprzygotowanie.”

Jak wygląda przykładowa terapia w powyższym zaburzeniu?

Zasadniczym celem pracy opartej o model Tolerancji Niepewności  jest zwiększenie tolerowania sytuacji niepewnych i niepewności przez pacjenta. Inne cele terapeutyczne to; umiejętność rozpoznawania martwienia się i zmniejszenie jego częstotliwości, zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów, zwiększenie tolerancji dyskomfortu, szczególnie fizjologicznego.

W kilku krokach:

1. Psychoedukacja i trening uważności na martwienie.
2. Przeformułowanie użyteczności martwienia się.
3. Praca nad zwiększeniem tolerancji niepewności.
4. Trening rozwiązywania problemów.
5. Ekspozycja.
6. Zapobieganie nawrotom.

Oczywiście powyższe kroki są jednym, ale nie jedynym  z istniejących planów terapii, istnieją także inne plany terapii, o czym warto jest pamiętać.

Nie mniej jednak warto jest mieć na uwadze dobro pacjenta, jak i jego możliwości by skutecznie poruszać się po istniejących możliwościach czy tzw. planach. Czasem należy nieco przeformułować działanie, by efekt był możliwie proporcjonalny do zamierzenia, a co za tym idzie dał finalny pożądany efekt.

Podsumowanie:

W artykule umieszczone zostały opisy różnicujące – lęk od martwienia się. Celem możliwości przyjrzenia się obu zjawiskom.

Poniżej zostały umieszczone przekonania, zasady, specyficzność poznawcza występująca u osób zmagających się z GAD.

W kolejnym punkcie został opisany przykładowy plan terapii oparty na Poznawczym Modelu Nietolerancji Niepewności.

Nigdy nie jest za późno by rozpocząć terapię – zadbaj o siebie – dbając o siebie  – robisz właśnie to, co powinieneś.

oprac. Iwona Ośkiewicz-Pytlik

psycholog, psychoterapeuta